Henryk Sienkiewicz urodził się we wsi Wola Okrzejska,
w zubożałej rodzinie szlacheckiej, pieczętującej się herbem Oszyk,
znanej na Żmudzi od XVI wieku, wedle niektórych genealogów
po mieczu wywodzącej się z Tatarów[a] osiadłych na Litwie,
czego nie potwierdzają jednak zachowane dokumenty[2].
Jego rodzicami byli Józef Sienkiewicz (1813–1896) i Stefania Sienkiewicz z domu Cieciszowska
(1820–1873). Matka, Stefania pochodziła ze starej i majętnej rodziny podlaskiej Cieciszowskich,
skoligaconej m.in. z Łuszczewskimi i Lelewelami, pisywała wiersze, ogłosiła dwa opowiadania w „Tygodniku Ilustrowanym”
z 1864 roku oraz powieść „Jedynaczka”[3][4], której druk rozpoczął się na łamach pisma „Bazar – tygodnik ilustrowany mód i robót ręcznych” 5 lipca 1865 r.
[5] Pisarz miał pięcioro rodzeństwa: starszego brata Kazimierza (uczestnika powstania styczniowego, potem emigranta, który zginął w 1871 r.
Piotra i Pawła[7], ufundowanym przez prababkę pisarza. Rodzina z czasem przeniosła się do Grotek, potem do Wygnanowa,
Potkanny koło Przytyka, następnie do Grabowców i Wężyczyna, by ostatecznie od roku 1861 zamieszkać w Warszawie.
W 1858 roku Sienkiewicz rozpoczął naukę w gimnazjum w Warszawie (rozpoczął ją w jednym z gmachów późniejszego UW, by następnie kontynuować w szkole mieszczącej się w Pałacu Staszica,
a zakończył w gimnazjum przy ul. Królewskiej). Będąc w szkole, w roku 1864 zdobył swą pierwszą nagrodę za wypracowanie Mowa Żółkiewskiego do wojska pod Cecorą.
W szkole nie uzyskiwał jednak wysokich not, najlepiej szły mu przedmioty humanistyczne.
Wskutek trudnej sytuacji materialnej, nie mogąc liczyć na pomoc finansową rodziców,
dziewiętnastoletni Sienkiewicz przyjął posadę guwernera u rodziny Weyherów w Płońsku.
W 1866 r. uzyskał świadectwo dojrzałości. Zgodnie z wolą rodziców zdał na wydział lekarski do Szkoły Głównej Warszawskiej,
br>
jednak później zrezygnował z medycyny i podjął studia prawnicze, by w ostateczności przenieść się na wydział filologiczno-historyczny.
Zdobył tam gruntowną znajomość literatury i języka staropolskiego.
Prawdopodobnie w tym czasie napisał swoją pierwszą (niepublikowaną) powieść – Ofiara.
Pracował także nad swoją pierwszą opublikowaną powieścią – Na marne.
Pierwszą próbę literacką podjął jeszcze w 1867 r., gdy napisał wierszowany utwór Sielanka młodości,
odrzucony przez „Tygodnik Ilustrowany”.
W 1869 r. debiutował jako dziennikarz. „Przegląd Tygodniowy” wydrukował jego recenzję sztuki teatralnej,
a „Tygodnik Ilustrowany” zamieścił rozprawkę historyczno-literacką o Mikołaju Sępie Szarzyńskim.
Sienkiewicz pisał pod pseudonimem Litwos do „Gazety Polskiej” oraz „Niwy”.
W 1873 roku objął w Gazecie Polskiej stały felieton Bez tytułu, a w roku 1875 cykl Chwila obecna.
Od 1874 roku prowadził dział literacki w „Niwie”.
W 1872 r. wydał powieść Na marne oraz Humoreski z teki Worszyłły,
a następnie Stary sługa (1875), Hania (1876), oraz Selim Mirza (1877).
Trzy ostatnie utwory nazywane są małą trylogią. Bywał w popularnych w owym czasie salonach warszawskich:
u swej krewnej Jadwigi Łuszczewskiej znanej pod literackim pseudonimem Deotyma oraz u aktorki Heleny Modrzejewskiej.
W lutym 1876 r. wraz z Heleną Modrzejewską i grupą znajomych wybrał się w podróż do USA.
W owym czasie nie było to czymś powszednim. W swej korespondencji do gazety pisał o tym:
„Człowiek, który wyjeżdża do Ameryki, jest jeszcze u nas rzadkością. Wyobrażam sobie nawet,
że po powrocie, w powiecie łukowskim, z którym łączą mnie liczne stosunki,
przynajmniej przez miesiąc będą mnie uważać za rodzaj powiatowego Ferdynanda Korteza.”
Z tego okresu pochodzą Listy z podróży do Ameryki, drukowane w Gazecie Polskiej,
zyskały szerokie uznanie czytelników. 8 września 1877 roku opublikował w dzienniku „Daily Evening Post”
artykuł Poland and Russia, w którym zaatakował dwulicową politykę władz rosyjskich,
które na Bałkanach występowały jako obrońca Słowian, w Królestwie Polskim natomiast gnębiły i prześladowały Polaków[8].
Pisał też Szkice węglem (1876). Pod wpływem podróży do Stanów Zjednoczonych napisał kilka dalszych utworów:
Komedia z pomyłek (1878), Przez stepy (1879), Za chlebem (1880), W krainie złota (1881),
Latarnik (1881), Wspomnienie z Maripozy (1882), Sachem (1883).